Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΓΕΝΙΚΑ ΚΑΙ Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ. Άρθρο του Αντγου ε.α Ιωάννη Δημητρόπουλου

Γράφει ο Ιωάννης Δημητρόπουλος

Αντιστράτηγος ε.α-Μαθηματικός

O όρος στρατηγική χρησιμοποιείται ευρέως και διεθνώς και δηλώνει τη χάραξη μιας γραμμής για την επίτευξη ενός σκοπού. Σήμερα, η στρατηγική βρίσκει εφαρμογή στην πολιτική, στις ένοπλες δυνάμεις, στις επιχειρήσεις, στον αθλητισμό, στα παίγνια και σε πολλές άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες.

     Λόγω της ευρείας χρήσης του, ο όρος αυτός έχει γίνει τόσο κοινότυπος ώστε ο καθένας με την αυτοπεποίθηση που πολλές φορές τον οπλίζει η άγνοια να θεωρεί τον εαυτόν του ειδικό στο θέμα αυτό.

    Προκειμένου ο αναγνώστης του παρόντος να κατανοήσει ευκολότερα το νόημα, τη σημασία και το περιεχόμενο του όρου  στρατηγική, θα αναφερθούμε εισαγωγικά και εν ολίγοις στην ιστορική και ετυμολογική προέλευσή του .

      Μέχρι το 1799 η στρατηγική ήταν καθαρά ελληνικός στρατιωτικός όρος, στη συνέχεια  ο στρατηγός von Bulow τον διεθνοποίησε στρατιωτικά με το βιβλίο του    « Το πνεύμα του συστήματος του σύγχρονου πολέμου». Το 1951 ο William H. Newman με τη βιβλιογραφία του εισήγαγε τον όρο στρατηγική και σε άλλους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Τέλος, τη δεκαετία του ΄80 η στρατηγική έγινε ευρύτερα γνωστή στο χώρο των επιχειρήσεων από τον καθηγητή του Harvand, Michael Porter.

     Η λέξη στρατηγική είναι το θηλυκό του επιθέτου στρατηγικός που σημαίνει ο πεπειραμένος στο στρατηγείν, ο ικανός να κάνει τη δουλειά του στρατηγού, δηλαδή, να σχεδιάσει μια στρατιωτική επιχείρηση ή εκστρατεία και να αναπτύξει τις δυνάμεις του για την επιτυχή διεξαγωγή της.

    Το επίθετο αυτό προέρχεται από τη λέξη στρατηγός (στρατός + άγω) (Λεξικό, Γ.Ν. Παπανικολάου, σελ.842), η οποία έχει τις ρίζες της στην αρχαία Αθήνα, όπου ο στρατηγός ήταν πολιτικό πρόσωπο και εκλεγόταν για ένα χρόνο. Xρησιμοποιείται άλλοτε ως ουσιαστικό, για την ακρίβεια ως ουσιαστικοποιημένο επίθετο, που σημαίνει τέχνη και επιστήμη και άλλοτε ως επίθετο που χαρακτηρίζει το ουσιαστικό που προσδιορίζει.

       Επειδή ο στρατηγός είναι ιεραρχικά ο μεγαλύτερος βαθμός του στρατού και οι ενέργειές του είναι καθοριστικής σημασίας, έπεται ότι η στρατηγική αφορά κάτι μεγάλο, γενικό και μακροπρόθεσμο και ότι για τη χάραξή της απαιτείται εχθρός (ανταγωνιστής, αντίπαλος, κλπ) και συγκρουσιακό περιβάλλον /πεδίο αναμέτρησης ( αντιπαλότητα, διαμάχη, αγώνας,κλπ).

     Η ευρεία χρήση δημιούργησε μια έννοια πολυεπίπεδη, πολυδιάστατη και πολυσήμαντη με παρά πολλούς και διαφορετικούς ορισμούς. Εν ολίγοις, δεν υπάρχει ένας ακριβής και πλήρης ορισμός για τη στρατηγική που να καλύπτει/ ικανοποιεί όλες τις περιπτώσεις εφαρμογής της. Έτσι, για μερικούς στρατηγική είναι η γενική πορεία δράσης  ή ο καθορισμός των μακροχρόνιων  στόχων, για άλλους η κεντρική κατεύθυνση ή η γραμμή πλεύσης και για άλλους ο καθορισμός της αποστολής ή των δραστηριοτήτων ενός οργανισμού ή επιχείρησης. Kατά  τον Μ. Porter στρατηγική είναι να κάνεις διαφορετικά πράγματα από ότι οι ανταγωνιστές σου ή να κάνεις τα ίδια με διαφορετικό τρόπο. Παρενθετικά σημειώνεται ότι ένας ορισμός είναι αυστηρά διατυπωμένος, όταν δεν χρειάζεται να προσθέσουμε ή να αφαιρέσουμε ή να αντικαταστήσουμε ούτε ένα κόμμα προκειμένου να κατανοήσουμε την εννοιολογική σημασία της λέξης που προσδιορίζει. Τέτοιους ορισμούς συναντάμε στις θετικές επιστήμες

       Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία αρκετοί ακαδημαϊκοί και στρατηγιστές παρόλο που διαφοροποιούνται ως προς τον ορισμό της στρατηγικής, εντούτοις συμφωνούν σε δύο βασικά θέματα:

       Πρώτον, στα στάδια που πρέπει να ακολουθεί η στρατηγική και τα οποία είναι η διαμόρφωση, η υλοποίηση και η αξιολόγηση/ έλεγχος. Εξυπακούεται ότι του σταδίου της διαμόρφωσης προηγείται η αξιολόγηση /εκτίμηση της παρούσας κατάστασης , δηλαδή, εξέταση όλων των παραγόντων  που επηρεάζουν την χάραξής της, ειδικά για τις επιχειρήσεις και για το μακροπεριβάλλον  χρησιμοποιείται η ανάλυση ΡΕST ή παραλλαγές της ( political, economic, social and technological)  και για συγκεκριμένες επιχειρήσεις η ανάλυση swot του καθηγητή Albert Humphrey (εσωτερικό περιβάλλον: strengths/δυνατά και   weaknesses/αδύνατα σημεία, εξωτερικό περιβάλλον: opportunities/ευκαιρίες και threats/απειλές). Τα στάδια της στρατηγικής μπορεί να παρουσιασθούν σε απλοποιημένη μορφή εν είδει ερωτημάτων.

      ˃ Πού είμαστε (παρούσα κατάσταση);

      ˃ Πού θέλουμε να πάμε (στόχος /μελλοντική κατάσταση); .

     ˃ Πώς θα πάμε (τακτική, τρόπος, μέσα, μέθοδος) ; .

     ˃ Τι πετύχαμε {αξιολόγηση από πλευράς αποτελέσματος (ποιότητα , ποσότητα και από πλευράς προσπάθειας (κόστος, κόπος, χρόνος)} ; . Από τη σταδιοποίηση της στρατηγικής  υπό μορφή ερωτημάτων εύκολα συμπεραίνεται ότι, η στρατηγική σαν μεθοδολογία, που κατευθύνει τις ενέργειες για την επίτευξη του στόχου είναι η ίδια για όλες τις περιπτώσεις, δηλαδή, είναι ανεξάρτητη από το φορέα που την εφαρμόζει και το είδος της εργασίας που εκτελείται.

       Δεύτερον, στην αναγκαιότητα  ύπαρξης στρατηγικής, καθόσον θέτει κατευθύνσεις, βοηθά στη λήψη ομοιόμορφων αποφάσεων, συγκεντρώνει τις προσπάθειες και συντονίζει τις δραστηριότητες, κατανέμει τις δυνάμεις/πόρους - καθορίζει τη θέση έναντι του αντιπάλου και τέλος μειώνει την αβεβαιότητα. Την αξία της στρατηγικής αποτυπώνει, προσφυώς, ο Σενέκας  στη ρήση του « για καράβι που δεν ξέρει σε ποιο λιμάνι κατευθύνεται, κανένας άνεμος δεν είναι ούριος» 

         Στην κρατική οντότητα υπάρχουν δύο επίπεδα στρατηγικής. Στο  πρώτο επίπεδο είναι η υψηλή ή μεγάλη στρατηγική και στο δεύτερο όλες οι άλλες στρατηγικές ( στρατιωτική, οικονομική, διπλωματική, κλπ). Με μαθηματικούς όρους οι επιμέρους στρατηγικές είναι υποσύνολα του συνόλου που λέγεται υψηλή στρατηγική και ο σκοπός ύπαρξής τους είναι να υπηρετούν τη μεγάλη στρατηγική  χρησιμοποιώντας κάθε φορά όλα τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους  και κατευθύνοντας τις προσπάθειές τους προς τους στόχους της.     

       Όταν η μεγάλη στρατηγική είναι αποτέλεσμα συμφωνίας όλων των κοινοβουλευτικών ή τουλάχιστον των κυβερνητικών κομμάτων ενός κράτους, δηλαδή όταν υπάρχει εθνική συνεννόηση (κοινή γραμμή) για τα μείζονα εθνικά θέματα που το απασχολούν, τότε αυτή καλείται εθνική στρατηγική και δεσμεύει την εκάστοτε κυβέρνηση όπως κινείται εντός του υπ΄ αυτής καθοριζόμενου πλαισίου, αφήνοντας βέβαια σε αυτήν την ευχέρεια επιλογής του τρόπου και της μεθόδου επίτευξης των στόχων ( μέθοδος =μετά+οδός, δρόμος, δηλαδή, μέθοδος= δρόμος που οδηγεί στο στόχο) .

      Η έλλειψη τέτοιας στρατηγικής έχει ως άμεση συνέπεια και την μη ύπαρξη εθνικής γραμμής και για τις στρατηγικές που απορρέουν ή είναι μέρος αυτής και σχετίζονται με θέματα εθνικής άμυνας,  ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής, δηλαδή με στρατηγικές που έχουν ως κύριο έργο τους τον ορθολογικό προγραμματισμό και τη σωστή χρησιμοποίηση της αμυντικής ισχύος.

      Δυστυχώς, στην Ελλάδα η έλλειψη συνεννόησης επί των εθνικών θεμάτων είναι διαχρονική, γι΄αυτό  έχει επικρατήσει να λέγεται, κατ΄ευφημισμόν βέβαια, ότι εθνική στρατηγική είναι  το σχέδιο δράσης της εκάστοτε κυβέρνησης για την επίτευξη των εθνικών σκοπών  προκειμένου να εξυπηρετηθούν τα εθνικά  συμφέροντα, δηλαδή  εθνική πολιτική (κυβερνητική)= εθνικοί σκοποί + εθνική στρατηγική. Χωρίς αμφιβολία, η κυβέρνηση είναι υπεύθυνη για τον καθορισμό των εθνικών σκοπών και τη χάραξη της εθνικής στρατηγικής, όμως, για να έχουμε στην πράξη το βέλτιστο πολιτικό αποτέλεσμα, δηλαδή,  η προαναφερθείσα συναρτησιακή σχέση να παρουσιάζει ένα σχετικό μέγιστο  πρέπει οι ενέργειες αυτές να είναι προϊόν εθνικής συνεννόησης.   Διαφορετικά, η εφαρμοζόμενη στρατηγική ασχέτως του επιθετικού προσδιορισμού της είναι μια στρατηγική του «ράβε – ξήλωνε», καθόσον όχι μόνο στερείται συνέχειας και σταθερότητας, αλλά και  υπολείπεται και μειονεκτεί από πλευράς αξιολόγησης (αποτέλεσμα, κόστος, κόπος, χρόνος, κλπ).

      Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημάνουμε ότι η ενασχόληση με την εθνική στρατηγική υπό οποιαδήποτε μορφή και ιδιότητα προϋποθέτει πρώτα και πάνω από όλα την πλήρη επίγνωση της νοηματοδότησης και της αξίας των εννοιών που προσδιορίζονται με τα επίθετα εθνικός/ή/ό και κοινός/ή/ό (σκοπός, στόχος, άμυνα, ασφάλεια, συμφέροντα, δυναμικό, ισχύς, πολιτική, στρατηγική, προγραμματισμός,  συνεννόηση, συναίνεση, γραμμή, κλπ) καθώς επίσης και την μεταξύ τους συναρτησιακή σχέση καθόσον μερικές εξ αυτών είναι μεταβλητές ελεγχόμενες και άλλες μη ελεγχόμενες.

     Μια από τις κύριες συνιστώσες της υψηλής στρατηγικής, όπως προαναφέρθηκε, είναι και η  στρατιωτική στρατηγική η οποία ορίζεται ως η τέχνη και η επιστήμη της χρησιμοποίησης των ενόπλων δυνάμεων ενός κράτους ή συμμαχίας κρατών, που αποβλέπει στην επίτευξη του σκοπού της εθνικής ή συμμαχικής πολιτικής με τη χρησιμοποίηση ή απειλή βίας ( στρατιωτική ορολογία). Σύμφωνα με το εγχειρίδιο όρων και ορισμών του ΝΑΤΟ ως στρατιωτική στρατηγική ορίζεται η συνιστώσα της εθνικής ή πολυεθνικής στρατηγικής, που απεικονίζει τον τρόπο με τον οποίον θα πρέπει να αναπτύσσεται και να εφαρμόζεται η στρατιωτική ισχύς, προκειμένου να επιτευχθούν οι εθνικοί στόχοι ή οι στόχοι της συγκεκριμένης ομάδας εθνών.

      Από τα μέχρι τώρα εκτεθέντα εύκολα καταδεικνύεται ότι:

        ˃ Πρώτον, η στρατηγική εκτείνεται σχεδόν σε όλους τους χώρους της ατομικής και συλλογικής ζωής και ανάλογα με τον τομέα εφαρμογής της διακρίνεται σε κρατική(άμυνα, ασφάλεια ,παιδεία, κλπ), επιχειρηματική (επιχειρήσεις, εταιρίες, οργανισμοί, ποδόσφαιρο, κλπ)  και ατομική ( διαπροσωπικές σχέσεις, επάγγελμα, παίγνια, κλπ).

       ˃ Δεύτερον, τα προνομιακά πεδία της εθνικής στρατηγικής είναι η εξωτερική πολιτική και οι ένοπλες δυνάμεις . Επισημαίνεται για μια ακόμη φορά ότι μια στρατηγική για να είναι εν τοις πράγμασι εθνική πρέπει να είναι ενιαία και κοινή, δηλαδή, να αποτελεί τη συνισταμένη των θέσεων όλων των κοινοβουλευτικών κομμάτων και να μην αλλάζει με την εναλλαγή τους στην εξουσία.

       ˃ Τρίτον, για τη χάραξη και την υλοποίηση της στρατηγικής απαιτείται συνδυασμός γνώσεων ( μέθοδοι , κανόνες, κλπ), ικανοτήτων (αντίληψη πραγματικότητας, λήψη αποφάσεων, επικοινωνία, κλπ) και δεξιοτήτων (κρίση, ανάλυση, κλπ).

      Η στρατηγική, ως στρατιωτικός όρος, αποτελεί τον έναν από τους δύο κλάδους της πολεμικής τέχνης (ο άλλος είναι η τακτική) που εξετάζει τη χρησιμοποίηση του στρατού στον πόλεμο. Ορισμοί της στρατηγικής στο πλαίσιο της θεωρίας του πολέμου έχουν δοθεί πολλοί, μερικοί εξ αυτών παρατίθενται στη συνέχεια.

     α.  Στρατηγική είναι η τέχνη που διδάσκει τη χρησιμοποίηση των μέσων που διατίθενται στον αρχιστράτηγο για την επίτευξη καθορισμένου σκοπού (Μόλτκε).

     β.  Στρατηγική είναι η τέχνη που χρησιμοποιεί τις μάχες ως μέσο προς επίτευξη του σκοπού, τον οποίον επιδιώκει ο πόλεμος, όπως λέει ο Κλαούζεβιτς στο Περί  Πολέμου (Vom Kriege) σύγγραμμά του.

     γ. Στρατηγική είναι η τέχνη που χρησιμοποιεί τις στρατιωτικές δυνάμεις προς επίτευξη αποτελεσμάτων που καθορίσθηκαν από την πολιτική (Λίντελ Χαρτ).

      Ανεξάρτητα από τις λεκτικές διαφοροποιήσεις στους ορισμούς αυτούς, παρατηρούμε ότι η στρατηγική αποτελεί το σημείο αναφοράς κάθε επιχείρησης την οποία και καθοδηγεί προς στην υλοποίηση  του στόχου της. Συνεπώς και υπό την ευρεία του όρου έννοια μπορούμε να πούμε ότι στρατηγική είναι ένας ευρύς σχεδιασμός διάθεσης και χρησιμοποίησης του στρατού για την επίτευξη τεθέντων στόχων.

      Με μια απλή διερευνητική  ματιά στους παραπάνω ορισμούς διαπιστώνουμε ότι:

      α. Η στρατηγική διδάσκει το γενικό τρόπο δια του οποίου επιτυγχάνεται ο σκοπός του πολέμου.

       β. Η στρατηγική κανονίζει και συνδυάζει όλες τις πολεμικές ενέργειες στα θέατρα των επιχειρήσεων.

        γ. Η οριοθέτηση της στρατηγικής προς τα πάνω με την πολιτική αλλά και προς τα κάτω με την τακτική γίνεται με τον καθορισμό του σκοπού του πολέμου και με την είσοδο των τμημάτων στο πεδίο της μάχης αντίστοιχα.

        δ. Η στρατηγική καθορίζει την ευθύνη την οποία έχει ο αρχιστράτηγος απέναντι στην κυβέρνηση. Το έργο του περιορίζεται εις το να χρησιμοποιήσει κατά τον πλέον πρόσφορο τρόπο τις δυνάμεις που του έχουν διατεθεί εντός του καθορισμένου πολεμικού θεάτρου για την ικανοποίηση των εθνικών συμφερόντων. Εάν κρίνει ότι οι διατιθέμενες δυνάμεις δεν επαρκούν για την επίτευξη του τεθέντος σκοπού έχει υποχρέωση να το δηλώσει και εάν η γνώμη του δεν εισακουσθεί τότε δύναται να αρνηθεί την αρχιστρατηγία ή να παραιτηθεί ταύτης. Θα υπερβεί τα όρια της δικαιοδοσίας του εάν θελήσει να επιβάλει την γνώμη του εις την κυβέρνηση . Αντιθέτως, η κυβέρνηση ως καθορίζουσα την πολιτική του πολέμου δικαιούται να επεμβαίνει στην στρατηγική των επιχειρήσεων είτε αντικαθιστώντας τον αρχιστράτηγο είτε μεταβάλλοντας τον σκοπό των επιχειρήσεων σύμφωνα με τις ανάγκες της  . Συνεπώς, η διεύθυνση του πολέμου είναι έργον της πολιτικής (της κυβερνήσεως), ενώ η διεύθυνση και η εκτέλεση των επιχειρήσεων είναι έργο της στρατηγικής(Εγκ/δεια Π. Δρανδάκης, Τ. ΚΒ΄/σελ.121) . 

      ε.Oι παραπάνω ορισμοί, θέτουν ως σκοπό της στρατηγικής την επίτευξη των στόχων που καθορίζονται από την πολιτική χρησιμοποιώντας κατά τον καλύτερο τρόπο τα μέσα που τους διατίθενται.

     στ. Από τους ορισμούς της στρατιωτικής στρατηγικής και της στρατηγικής του πολέμου γίνεται φανερό ότι η τελευταία είναι μέρος της πρώτης και μάλιστα αφορά το αντικείμενο εκείνο που αναφέρεται στην προετοιμασία, τη σχεδίαση και τη διεξαγωγή του πολέμου.

      Σημείο εκκίνησης όλων των στρατηγικών σχεδίων και ενεργειών αποτελεί η κυβερνητική πολιτική. Η πολιτική καθορίζει τους εθνικούς στόχους και η στρατηγική τα σχέδια με βάση τους στόχους αυτούς (Ε. Α ,Πάπυρος, Τ55/σελ.294). Η στρατηγική για την επίτευξη των στόχων τής πολιτικής έχει στη διάθεσή της  πλήθος υλικών και ηθικών μέσων, από τα σύγχρονα οπλικά συστήματα μέχρι την προπαγάνδα. Η τέχνη, λοιπόν, συνίσταται στην επιλογή μεταξύ των  διατιθέμενων μέσων και στον τρόπο δράσης, ώστε να επιφέρει το αποτέλεσμα που επιδιώκει. Η επιλογή γίνεται ύστερα από μελέτη, εκτίμηση και συνεκτίμηση των παραγόντων ΑΕΚΔΕΧ² (αποστολή, εχθρός, καιρός, διατιθέμενες δυνάμεις, έδαφος και χώρος-  χρόνος).Κατά το σχεδιασμό υπεισέρχονται πολλοί αβέβαιοι και απρόβλεπτοι παράγοντες με συνέπεια να θεωρείται η στρατηγική και ως η τέχνη του υπολογισμού κινδύνων, γιαυτό η μελέτη του παράγοντα εχθρός/απειλή (εντοπισμός, προσδιορισμός, αξιολόγηση, σύγκριση, αντιμετώπιση, κλπ), που αποτελεί τη βάση για τη σχεδίαση, πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη επιμέλεια και προσοχή.

      Η στρατηγική καταρτίζει το σχέδιο του πολέμου, ρυθμίζει τη διεξαγωγή των διαφόρων επιχειρήσεων , οι οποίες αποτελούν αυτόν και προγραμματίζει τις διάφορες μάχες που πρέπει να δοθούν για κάθε μία από αυτές. Ο λόγος που αποφασίζεται ο πόλεμος, η φύση του πολέμου και ο ΑΝΣΚ του αφορούν την πολιτική, είναι, δηλαδή, θέματα που βρίσκονται εκτός της σφαίρας της στρατηγικής. Εξυπακούεται ότι οι αρχές του πολέμου έχουν πλήρη εφαρμογή τόσο κατά τη διαμόρφωση όσο και κατά την υλοποίηση της στρατηγικής, καθόσον η στρατηγική αποτελεί κλάδο της πολεμικής τέχνης.

     Η ευόδωση της στρατηγικής έγκειται κυρίως στον ορθό υπολογισμό και στον επιτυχή συνδυασμό των μέσων και του σκοπού. Το  αποτέλεσμα πρέπει να είναι ανάλογο προς το σύνολο των διατιθεμένων μέσων και τα χρησιμοποιούμενα μέσα για την επιτυχία κάθε ενδιάμεσου αντικειμενικού σκοπού πρέπει να είναι ανάλογα προς την αξία του. Δυσαναλογία είτε επί πλέον είτε επί έλασσον είναι εξίσου επιζήμια και έχει ολέθρια αποτελέσματα. Η αρχή του πολέμου «οικονομία δυνάμεων» επιτυγχάνεται ΜΟΝΟ με την ακριβή προσαρμογή των μέσων προς τον επιδιωκόμενο σκοπό.

     Στη θεωρία του πολέμου μπορεί η στρατηγική να είναι μία ως προς το αντικείμενο, όμως, κατά την εφαρμογή της υποδιαιρείται σε επιμέρους στρατηγικές με κριτήριο το χώρο και τον τρόπο σύγκρουσης. Έτσι με βάση:

   ˃. Το χώρο έχουμε τη στρατηγική του θεάτρου πολέμου και τη στρατηγική του θεάτρου επιχειρήσεων. Σημειώνεται ότι, εάν υπάρχουν περισσότερα του ενός θέατρα πολέμου τότε έχουμε και την ανώτατη στρατιωτική στρατηγική. Για την Ελλάδα δεν υπάρχει αυτή η διάκριση διότι ο ελληνικός χώρος θεωρείται ως ένα θέατρο πολέμου.

     ˃. Τον τρόπο σύγκρουσης έχουμε, τη στρατηγική της  συντριβής, την στρατηγική της έμμεσης προσέγγισης, την στρατηγική της εξάντλησης, κλπ.

     Τώρα όσον αφορά τη σχέση της στρατηγικής με την τακτική θεωρητικά η διάκρισή τους είναι εύκολη, στην πράξη όμως, ο διαχωρισμός τους είναι δύσκολος, καθόσον σε πολλά σημεία συγχέονται τα όρια που τις χωρίζουν. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η στρατηγική και η τακτική ως τα μοναδικά υποσύνολα του ίδιου συνόλου είναι μεγέθη αθροιστικώς σταθερά, αυτό με απλά λόγια σημαίνει ότι όσο περισσότερο χώρο καταλαμβάνει μία τόσο περιορίζεται η άλλη.   Κατά τον Κλαούζεβιτς, στρατηγική είναι η τέχνη της χρησιμοποίησης των  μαχών ώστε να κερδηθεί ο πόλεμος, ενώ τακτική είναι η τέχνη της χρησιμοποίησης των  στρατευμάτων στην μάχη.  Έργο, λοιπόν, της στρατηγικής είναι η κατανομή και η αποστολή των πολεμικών μέσων για να πραγματοποιήσουν τους   σκοπούς της πολιτικής, δηλαδή, η στρατηγική δεν ασχολείται μόνο με τη μετακίνηση των στρατευμάτων, αλλά και με τη γενική εκτός του τακτικού πεδίου δράση τους , ενώ έργο της τακτικής είναι η διεξαγωγή της μάχης. Εξυπακούεται ότι με την είσοδο των στρατευμάτων στο τακτικό πεδίο η διεύθυνση και η παρακολούθηση της δράσεως τους είναι έργο της τακτικής, αν και όπως αναφέρθηκε, είναι δύσκολο στη πράξη να χαραχθούν σαφώς τα όρια που χωρίζουν τους δύο αυτούς κλάδους της πολεμικής τέχνης.

     Η στρατηγική ασχολείται με τη χρησιμοποίηση μεγάλων μονάδων του στρατού, δηλαδή ομοιόμορφων ειδών,  σε αντίθεση με την τακτική που ασχολείται με ανομοιόμορφα είδη (διάφορα όπλα- μονάδες) αυτό σημαίνει ότι η στρατηγική βρίσκει εφαρμογή από το επίπεδο του σώματος στρατού (συμπεριλαμβανομένου ) και άνω. Δεν πρέπει να γίνεται σύγχυση μεταξύ των κλιμακίων που εφαρμόζουν τη στρατηγική και εκείνων που την χαράσσουν.

      Ο σωστός σχεδιασμός και η επιτυχής υλοποίηση τόσον της στρατηγικής όσον και της τακτικής  απαιτούν συνδυασμό πολλών παραγόντων αλλά πάνω από όλα προϋποθέτουν την ύπαρξη τριών βασικών στοιχείων  της ηγεσίας, του ηθικού και της πειθαρχίας. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε ότι τα στοιχεία αυτά συμβάλλουν στην εκθετική αύξηση της μαχητικής ικανότητας του στρατού σε αντίθεση με τους άλλους παράγοντες ( αριθμητική δύναμη, οπλικά συστήματα, εκπαίδευση, κλπ) που συνεισφέρουν προσθετικά στην αύξησή της.

    Για τα ελληνικά δεδομένα η Στρατιά είναι ο μοναδικός μείζων σχηματισμός που χαρακτηρίζεται ως στρατηγικός. Όμως, πρέπει να σημειώσουμε ότι υπό την ευρεία του όρου έννοια όλοι οι μείζονες σχηματισμοί θεωρούνται και τακτικοί, καθόσον μονάδες και σχηματισμοί που υπάγονται  ιεραρχικά σε αυτούς  εμπλέκονται στη μάχη. Περισσότερα στοιχεία για τη διάκριση των κλιμακίων σε στρατηγικά και τακτικά και για τη σχέση της στρατηγικής με την τακτική διαλαμβάνονται στο περί τακτικής άρθρο*.  

          Κλείνουμε το παρόν άρθρο  με το ναπολεόντειο στρατηγικό δόγμα «Απασχολείν πανταχού και επιτίθεσθαι ισχυρώς εφ΄ενός σημείου».

*  Σχετικό  Άρθρο: Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΑΚΤΙΚΗΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, στο Kranoςgr